Potrzeba tworzenia opieki geriatrycznej

Starzenie się społeczeństw jest poważnym problemem dotyczącym zarówno państw wysoko rozwiniętych, jak i rozwijających się. W Polsce w 1995 roku ludzie w wieku 65 lat i powyżej tego wieku stanowili 11,2% całej populacji. Odsetek ten rośnie i według prognozy na rok 2020 ma osiągnąć wartość 16%. Rodzi to poważne konsekwencje, m.in. w postaci wzrostu kosztów opieki zdrowotnej.

Wobec znacznego wydłużenia życia ludzkiego celem polityki zdrowotnej jest poprawa jakości życia ludzi starszych, czyli spowodowanie, aby mogli oni jak najdłużej funkcjonować w miarę samodzielnie we własnym środowisku.

W wielu krajach są podejmowane próby zbudowania skutecznego modelu opieki geriatrycznej, który spełniałby kryteria: ciągłości, kompleksowości i dostępności. Taki model, dzięki wczesnemu wykrywaniu schorzeń, pozwoliłby na skuteczne zapobieganie hospitalizacji i instytucjonalizacji opieki nad ludźmi starymi, a tym samym – umożliwiłby istotne oszczędności.

Istnieje już wiele różnych modeli opieki, wśród których na szczególną uwagę zasługują:

• dzienny szpital geriatryczny (np. Wielka Brytania),
• hospitalizacja domowa (np. Szwecja),
• program kompleksowej opieki dla ludzi w wieku podeszłym (PACE),
• ośrodki opieki przejściowej (TCC).

Dwa ostatnie wykorzystywane są obecnie jedynie w USA.

Dzienny szpital geriatryczny

Dzienny szpital geriatryczny jest częścią Narodowej Służby Zdrowia (NHS) i świadczy przede wszystkim opiekę medyczną w postaci konsultacji lekarskich, zabiegów pielęgnacyjnych, rehabilitacji, terapii zajęciowej, logopedii itp. Poza tym zapewnia pacjentom transport i posiłki. Zwykle funkcjonuje na bazie szpitala ogólnego, a jego zasadniczym zadaniem jest przyspieszenie wypisu starszych pacjentów ze szpitala.

Najczęstszą przyczyną przyjęcia do dziennego szpitala geriatrycznego (DSG) jest niedowład po udarze mózgu lub niesprawność spowodowana zmianami zapalno-zwyrodnieniowymi stawów.

Najważniejszym zadaniem dziennego szpitala geriatrycznego jest rehabilitacja w celu przywrócenia pacjentowi sprawności i zdolności do funkcjonowania w środowisku.

Spośród usług adresowanych do najstarszej części populacji wymienić należy:

• pomoc prowadzoną przez domowych terapeutów zajęciowych,
• dostarczanie do mieszkań posiłków w formie tzw. posiłków na kółkach,
• organizowanie usług pralniczych,
• organizowanie pomocy domowej,
• pomoc w transporcie,
• prowadzenie domów dziennego pobytu,
• poradnictwo i doradztwo w sprawach socjalnych i prawnych.

Celem tego modelu jest poprawa jakości i skuteczności opieki geriatrycznej, jednak jego efektywność jest dyskutowana. Poważny problem stanowią organizacja i koszt transportu pacjentów. Na podstawie wielu badań dotyczących efektywności DSG nie stwierdzono, by był on istotnie tańszą formą opieki niż pobyt w szpitalu.

Hospitalizacja domowa

Hospitalizacja domowa jest definiowana jako świadczenia obejmujące aktywne leczenie, realizowane przez klinicystów w domu pacjenta, w przypadku schorzeń, które zwykle wymagają leczenia w oddziale szpitalnym. Hospitalizacja domowa ogranicza się tylko do okresu, gdy stan pacjenta wymaga skierowania do leczenia w szpitalu.

Obecnie opieka medyczna nad osobami starszymi świadczona jest w większości w ich własnych mieszkaniach. W przypadku konieczności można korzystać z opieki instytucjonalnej, świadczonej w specjalnych placówkach lub mieszkaniach, przystosowanych do potrzeb osób wymagających opieki lub pielęgnacji.

Osoby starsze przebywające we własnych domach mogą liczyć na profesjonalną opiekę pielęgniarską, a w razie potrzeby na pomoc lekarską oraz rehabilitacyjno-fizjoterapeutyczną. Pielęgniarki środowiskowe zatrudnione przez władze samorządowe mają za zadanie opracować procedury opieki dla każdej, znajdującej się pod ich opieką starszej osoby i zapewnienie jej nawet codziennej opieki.

Do innych działań władz lokalnych na rzecz poprawy warunków bytowych osób starszych należą:

• organizowanie pomocy przy pracach domowych,
• przeprowadzanie adaptacji mieszkań, umożliwiające np. poruszanie się na wózkach,
• instalowanie w mieszkaniach urządzeń alarmowych,
• organizowanie i opłacanie dostaw posiłków do domu,
• utrzymywanie regularnych kontaktów między pracownikami socjalnymi a podopiecznymi.

Placówkami opieki instytucjonalnej przeznaczonymi dla starszej części populacji są w Szwecji:

• zakłady opiekuńczo-lecznicze;
• zakłady pielęgnacyjno-opiekuńcze;
• domy pielęgnacyjne;
• domy opiekuńcze.

Celem tego modelu jest zapobieganie hospitalizacji, a jeśli do niej doszło – przyspieszenie wypisu pacjenta ze szpitala. HD organizowana jest na bazie szpitali lub opieki środowiskowej. W szpitalach często tworzone są zespoły lekarzy i pielęgniarek oraz innych terapeutów, które kontynuują leczenie w domu pacjenta po jego wypisie.

Modele amerykańskie

W USA opieka nad ludźmi w wieku podeszłym organizowana jest w wielu formach:

• opieki długoterminowej lub przewlekłej (Long Term Care),
• poszerzonej opieki dla osób w wieku podeszłym (Comprehensive Care for Elderly),
• modeli opieki kierowanej, coraz bardziej rozwijających się, jak np. program całościowej opieki nad ludźmi starszymi (PACE- Program All-inclusive Care for Elderly) i ośrodki opieki przejściowej (Transitional Care Centres).

Opieka przewlekła (Long Term Care); skupia się na leczeniu, pielęgnacji, rehabilitacji i działaniach opiekuńczych w domu chorego. W założeniu opieka przewlekła jest kierowana do osób kwalifikujących się do przyjęcia do zakładu opiekuńczego.

Model poszerzonej opieki dla osób w wieku podeszłym (Comprehensive Care for Elderly) ofere oprócz świadczeń realizowanych przez opiekę przewlekłą także intensywną opiekę lekarską w przypadkach ostrego zachorowania, która może być realizowana w przychodni lub w szpitalu.

Program całościowej opieki nad ludźmi starszymi (PACE – Program All-inclusive Care for Elderly) umożliwia osobom starszym zakwalifikowanym do przyjęcia do zakładu opiekuńczego przebywanie i funkcjonowanie w środowisku domowym w warunkach pełnego zabezpieczenia potrzeb zdrowotnych, socjalnych i rehabilitacyjnych. Zasadniczym jego celem jest zapobieganie przypadkom hospitalizacji lub umieszczania w zakładach opiekuńczych, które nie są bezwzględnie konieczne.

Ośrodki opieki przejściowej (Transitional Care Centres) – zadaniem ich jest przejmowanie ze szpitala starszych pacjentów w celu rehabilitacji i przygotowania ich do powrotu do domu. Do ośrodka przyjmowane są osoby wymagające rehabilitacji kardiologicznej, po zabiegach ortopedycznych i udarach mózgu oraz osoby niesprawne, które z powodu nagłej ostrej choroby znalazły się w szpitalu i nie mogą pozostawać same w domu.

Opieka kierowana

Starzenie się społeczeństwa krajów wysoko rozwiniętych powoduje wzrost zainteresowania sposobami organizacji opieki geriatrycznej. Organizacja opieki kierowanej pobiera składkę od ubezpieczonych i zobowiązuje się do takiego zapewnienia opieki zdrowotnej, które zagwarantuje im ustalony pakiet świadczeń o określonej jakości.

Popularność organizacji opieki kierowanej w USA szybko wzrasta. W styczniu 1997 roku 13% osób ubezpieczonych w Medicare było objętych tego typu opieką, a z każdym rokiem liczba ubezpieczonych rośnie o 25%. Organizacja opieki kierowanej otwiera wiele możliwości dla geriatrów i lekarzy rodzinnych z dużym doświadczeniem geriatrycznym.

Uważa się, że lekarze geriatrzy mogą pełnić różne role. Mogą oni pracować:

• jako lekarze opieki podstawowej,
• jako konsultanci lekarzy rodzinnych, w szpitalach i zakładach opiekuńczych,
• jako kierownicy w zarządach wielu zakładów opieki zdrowotnej i pomocy społecznej.

Opieka geriatryczna w Polsce

W Polsce, pomimo funkcjonowania różnych form opieki instytucjonalnej (domy pomocy społecznej dla osób sprawnych i dla przewlekle chorych, zakłady opiekuńczo-lecznicze, zakłady opiekuńczo-pielęgnacyjne, domy dziennego pobytu), brakuje instytucji, które przejmowałyby chorych ze szpitala lub stanowiły śluzę zapobiegającą przedwczesnej hospitalizacji.

Zbyt słabe powiązania funkcjonalne pomiędzy placówkami opieki zdrowotnej i pomocy społecznej są przyczyną braku koordynacji opieki środowiskowej, która nie jest wydolna w jednym z jej podstawowych zadań, jakim jest jak najdłuższe utrzymywanie człowieka starego w jego środowisku domowym.

Politycy ogromne nadzieje pokładają w rozwoju instytucji lekarza rodzinnego, która w dużej mierze opiera się na modelu holenderskim. Jednak po kilku latach reformy obserwujemy fragmentaryzację systemu opieki zdrowotnej w wyniku rozluźnienia dotychczasowych powiązań organizacyjnych między praktyką lekarza rodzinnego, opieką środowiskową i pomocą społeczną, co uniemożliwia intensywne leczenie starszego człowieka w domu. Nie określono też zadań geriatry w nowym systemie opieki zdrowotnej.

 Bibliografia:

1. http://www.docedu.klrwp.pl/index.php?kat=180&id=135&token=&strona=23
2. https://www.pwsz.nysa.pl/sitecontent/pielegniarstwo/pliki/roz05.pdf
3. http://www.kujawsko-pomorskie.pl/files/zdrowie/2007/projekt_programu_restrukturyzacji.pdf